امر به معروف و نهى از منكر
مسأله 2880 ـ يكى از بزرگترين واجبات دينى امر به معروف و نهى از منكر است. قرآن كريم در اين باره مىفرمايد: «وَلْتَكُنْ مِنكُم أُمَّةٌ يَدعُونَ اِلى الخَيرِ وَ يأمُرُون بِالمعروفِ وَ يَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ و أولئِكَ هُمُ المُفلِحون». (آل عمران/ 104)
مسأله 2881 ـ ترجمه: «بايد عدّهاى از شما باشند كه دعوت به خير و امر به معروف و نهى از منكر كنند؛ و رستگاران آنان هستند».
مسأله 2882 ـ روايت شده كه فرمودند: «چگونه خواهيد بود زمانى كه ببينيد زنها فاسد و جوانان فاسق شدهاند و شما امر به معروف و نهى از منكر نمىكنيد؟ گفتند: يا رسول اللّه، آيا چنين اتفاقى خواهد افتاد؟ فرمود: بله. بعد اضافه كردند: چگونه خواهيد بود زمانى كه امر به منكر و نهى از معروف انجام دهيد؟ گفتند: آيا چنين اتفاقى رخ خواهد داد؟ فرمود: بله، و بدتر از اين زمانى است كه مىبينيد معروف منكر شده و منكر معروف شده است».
مسأله 2883 ـ و از ائمّه معصومين: روايت شده كه «بوسيله امر به معروف واجبات خدا برپا مىشود و راهها امنيت پيدا مىكند و كسب و كارها حلال و از ستم و تعدّى به ديگران جلوگيرى مىشود، و همچنين امر به معروف موجب آبادى زمين و گرفته شدن حق مظلومان از ظالمان مىگردد، و همواره مردم تا زمانى كه امر به معروف و نهى از منكر كنند و در كارهاى نيك به يكديگر يارى رسانند در خير و خوبى بسر مىبرند، و اگر اين واجب الهى را انجام ندهند بركت از آنها سلب مىشود، و ظالمان بر آنها مسلّط مىشوند و يار و ياورى در آن هنگام از زمين و آسمان نخواهند داشت».
مسأله 2884 ـ از رسول خدا9 روايت شده كه فرمود: «خداوند از مؤمن ناتوانى كه دين ندارد بدش مىآيد. پرسيدند: مؤمن ناتوان بى دين كيست؟ فرمود: آن كس كه نهى از منكر نمىكند».
مسأله 2885 ـ و از على7 روايت شده كه فرمود: «كسى كه منكر و بدى را با قلب و دست و زبان انكار (مخالفت و جلوگيرى) نكند، مردهاى ميان زندگان است».
مسأله 2886 ـ امر به معروف و نهى از منكر با شرايطى كه ذكر خواهد شد، واجب است و ترك آن معصيت است و در مستحبّات و مكروهات هم به نحوى كه موجب اذيت و اهانت به او نباشد و انجام آن براى افرادى مثل او سنگين و ثقيل نباشد كه موجب دلزدگى نسبت به دين شود امر و نهى مستحب است.
مسأله 2887 ـ امر به معروف و نهى از منكر واجب كفايى مىباشد و در صورتى كه بعضى از مكلّفين قيام به آن كنند از ديگران ساقط است و اگر اقامه معروف و جلوگيرى از منكر، موقوف بر اجتماع جمعى از مكلّفين باشد واجب است اجتماع كنند.
مسأله 2888 ـ اگر بعضى امر و نهى كنند و مؤثّر نشود و بعض ديگر احتمال بدهند كه امر آنها يا نهى آنها مؤثّر است، واجب است امر و نهى كنند.
مسأله 2889 ـ بيان مسأله شرعيه كفايت نمىكند در امر به معروف و نهى از منكر، بلكه بايد مكلّف امر و نهى كند. مگر آن كه مقصود از امر به معروف و نهى از منكر، از بيان حكم شرعى حاصل شود و يا طرف مقابل از آن، امر و نهى بفهمد.
مسأله 2890 ـ در امر به معروف و نهى از منكر قصد قربت معتبر نيست، بلكه مقصود، اقامه واجب و جلوگيرى از حرام است.
شرايط امر به معروف و نهى از منكر
مسأله 2891 ـ چند چيز شرط است در واجب بودن امر به معروف و نهى از منكر:
اوّل: آن كه كسى كه مىخواهد امر و نهى كند، بداند كه آنچه شخص مكلّف بجا نمىآورد واجب است بجا آورد و آنچه بجا مىآورد بايد ترك كند. و بر كسىكه معروف و منكر را نمىداند واجب نيست، ولى يادگيرى آن بعنوان مقدمه، واجب است.
دوم: آن كه احتمال بدهد امر و نهى او تأثير مىكند، پس اگر بداند اثر نمىكند واجب نيست، امّا احتياط اين است كه اظهار كراهت را ترك نكند، حتّى اگر احتمال پذيرفتن هم نمىدهد.
سوم: آن كه بداند شخص معصيت كار بنا دارد كه معصيت خود را تكرار كند، پس اگر بداند يا گمان كند يا احتمال صحيح بدهد كه تكرار نمىكند واجب نيست.
چهارم: آن كه در امر و نهى مفسدهاى نباشد، پس اگر بداند يا گمان كند كه اگر امر يا نهى كند ضرر جانى يا عرضى و آبرويى يا مالى قابل توجّهى به او مىرسد واجب نيست، بلكه اگر احتمال بدهد بطورى كه ترس از ضررهاى مذكور پيدا كند واجب نيست بلكه اگر بترسد كه ضررى متوجّه متعلّقان او مىشود واجب نيست، بلكه با احتمال وقوع ضرر جانى يا عرضى و آبرويى يا مالى بعض مؤمنين كه موجب حرج و مشقت بر آنان مىشود، امر به معروف و نهى از منكر واجب نيست بلكه در بسيارى از موارد حرام است.
مسأله 2892 ـ اگر معروف يا منكر از امورى باشد كه شارع مقدّس به آن اهمّيت زياد مىدهد مثل اصول دين يا مذهب و حفظ قرآن مجيد و حفظ عقايد مسلمانان يا احكام ضروريه، بايد ملاحظه اهمّيت شود و مجرّد ضرر، موجب واجب نبودن نمىشود، پس اگر توقّف داشته باشد حفظ عقايد مسلمانان يا حفظ احكام ضروريه اسلام بر بذل جان و مال، واجب است بذل آن.
مسأله 2893 ـ اگر بدعتى در اسلام واقع شود مثل منكراتى كه دولتها اجرا مىكنند به اسم دين مبين اسلام، واجب است خصوصا بر علماى اسلام اظهار حق و انكار باطل و اگر سكوت علماى اَعلام موجب هتك مقام علم و موجب اسائه ظنّ به علماى اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوى كه ممكن است اگرچه بدانند تأثير نمىكند.
مسأله 2894 ـ اگر احتمال صحيح داده شود كه سكوت موجب آن مىشود كه منكرى معروف شود يا معروفى منكر شود واجب است خصوصا بر علماى اَعلام اظهار حق و اعلام آن و جايز نيست سكوت، هرچند تأثير فعلى نداشته باشد.
مسأله 2895 ـ اگر سكوت علماى اَعلام باعث شود كه مردم به آنها بدگمان شوند و آنها را متّهم كنند به سازش با دستگاه ظلم، واجب است اظهار حق و انكار باطل اگرچه بدانند جلوگيرى از مُحَرَّم نمىشود و اظهار آنها اثرى براى رفع ظلم ندارد.
مسأله 2896 ـ اگر ورود بعضى علماى اَعلام در دستگاه ظَلَمه موجب شود كه از مفسدهها و منكراتى جلوگيرى شود واجب است تصدّى آن امر، مگر آن كه مفسده اهمّى در آن باشد، مثل آن كه تصدّى آنها باعث سستى عقايد مردم شود يا سلب اعتماد آنها به علما گردد، در اين صورت جايز نيست.