احكام وديعه
مسأله 2407 ـ اگر انسان مال خود را به ديگرى بدهد و بگويد نزد تو امانت باشد و او هم قبول كند يا بدون اين كه حرفى بزنند صاحب مال بفهماند كه مال را براى نگهدارى به او مىدهد و او هم به قصد نگهدارى كردن بگيرد بايد به احكام وديعه و امانتدارى كه بعداً گفته مىشود عمل نمايد.
مسأله 2408 ـ امانتدار و كسى كه مال را امانت مىگذارد، بايد هر دو بالغ و عاقل باشند، پس اگر انسان مالى را نزد بچّه يا ديوانه امانت بگذارد، يا ديوانه و بچّه، مالى را نزد كسى امانت بگذارد صحيح نيست، ولى امانت گذاشتن نزد بچّه مميّز با اذن صاحب مال در صورتى كه ولىّ او اذن دهد جايز است.
مسأله 2409 ـ اگر از بچّه يا ديوانه چيزى را به طور امانت قبول كند، بايد آن را به صاحبش بدهد و اگر آن چيز مال خود بچّه يا ديوانه است بايد به ولىّ او برساند و چنانچه مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد، ولى اگر براى اين كه مال از بين نرود آن را از بچّه گرفته چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده باشد ضامن نيست.
مسأله 2410 ـ كسى كه نمىتواند امانت را نگهدارى نمايد، جايز نيست امانت را قبول كند، مگر آن كه حال خود را به صاحب مال اظهار دارد.
مسأله 2411 ـ اگر انسان به صاحب مال بفهماند كه براى نگهدارى مال او حاضر نيست؛ چنانچه او مال را بگذارد و برود و اين شخص مال را برندارد و آن مال تلف شود، كسى كه امانت را قبول نكرده ضامن نيست ولى احتياط مستحب آن است كه اگر ممكن باشد آن را نگهدارى نمايد.
مسأله 2412 ـ كسى كه چيزى را امانت مىگذارد، هر وقت بخواهد مىتواند آن را پس بگيرد و كسى هم كه امانت را قبول مىكند، هر وقت بخواهد مىتواند آن را به صاحبش برگرداند.
مسأله 2413 ـ اگر انسان از نگهدارى امانت منصرف شود و وديعه را به هم بزند بايد هرچه زودتر مال را به صاحب آن يا وكيل يا ولىّ صاحبش برساند، يا به آنان خبر دهد كه به نگهدارى حاضر نيست و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد چنانچه مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2414 ـ كسى كه امانت را قبول مىكند، اگر براى آن، جاى مناسبى ندارد، بايد جاى مناسب تهيه نمايد و طورى آن را نگهدارى كند كه مردم نگويند در امانت خيانت كرده و در نگهدارى آن كوتاهى نموده است و اگر در جايى كه مناسب نيست بگذارد و تلف شود، حتّى اگر تلف آسمانى باشد، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2415 ـ كسى كه امانت را قبول مىكند، اگر در نگهدارى آن كوتاهى نكند و تعدّى يعنى زياده روى هم ننمايد و اتّفاقا آن مال تلف شود، ضامن نيست ولى اگر به اختيار خودش آن را در جايى بگذارد كه گمان مىرود ظالمىبفهمد و آن را ببرد، چنانچه تلف شود بايد عوض آن را به صاحبش بدهد، مگر آن كه جايى محفوظتر از آن نداشته باشد و نتواند مال را به صاحبش يا به كسى كه بهتر حفظ كند برساند كه در اين صورت ضامن نيست.
مسأله 2416 ـ اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معيّن كند و به كسى كه امانت را قبول كرده بگويد كه بايد مال را در اينجا حفظ كنى و اگر احتمال هم بدهى كه از بين برود نبايد آن را به جاى ديگر ببرى چنانچه امانتدار احتمال دهد كه در آنجا از بين برود و بداند چون آنجا در نظر صاحب مال براى حفظ بهتر بوده گفته است كه نبايد از آنجا بيرون ببرى مىتواند آن را به جاى ديگر ببرد و اگر به آنجا ببرد و تلف شود ضامن نيست. ولى اگر نداند به چه جهت گفته كه به جاى ديگر نبر، چنانچه بجاى ديگر ببرد و تلف شود، دو صورت دارد: اگر جايى كه بُرده بهتر از جاى معيّن شده بوده و تلف شده ضامن نيست، ولى اگر مساوى يا بدتر بوده ضامن است.
مسأله 2417 ـ اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معيّن كند ولىبه كسى كه امانت را قبول كرده نگويد كه آن را به جاى ديگر نبر، چنانچه امانتدار احتمال دهد كه در آنجا از بين مىرود بايد آن را بجاى ديگرى كه مال در آنجا محفوظتر است ببرد و چنانچه مال در آن جاى اوّل تلف شود ضامن است مگر آن كه صاحب مال هم احتمال تلف شدن مال را در آنجا بدهد كه در اين صورت كسى كه امانت را قبول كرده ضامن نيست.
مسأله 2418 ـ اگر صاحب مال ديوانه شود كسى كه امانت را قبول كرده بايد فوراً امانت را به ولىّ او برساند و يا به ولىّ او خبر دهد و اگر بدون عذر شرعى مال را به ولىّ او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.
مسأله 2419 ـ اگر صاحب مال بميرد، امانتدار بايد مال را به وارث او برساند يا به وارث او خبر دهد و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و مال تلف شود ضامن است، ولى اگر براى آن كه مىخواهد بفهمد كسى كه مىگويد من وارث ميّتم، راست مىگويد يا نه، يا ميّت وارث ديگرى دارد يا نه، مال را ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و مال تلف شود ضامن نيست.
مسأله 2420 ـ اگر صاحب مال بميرد و چند وارث داشته باشد كسى كه امانت را قبول كرده بايد مال را به همه ورثه يا وكيل همه آنها بدهد، يا به كسى بدهد كه همه آنان گرفتن مال را به او واگذار كردهاند، پس اگر بدون اجازه ديگران تمام مال را به يكى از ورثه بدهد ضامن سهم ديگران است.
مسأله 2421 ـ اگر كسى كه امانت را قبول كرده بميرد، يا ديوانه شود وارث يا ولىّ او بايد هرچه زودتر به صاحب مال اطّلاع دهد، يا امانت را به او برساند.
مسأله 2422 ـ اگر امانتدار نشانههاى مرگ را در خود ببيند چنانچه ممكن است بايد امانت را به صاحب آن يا وكيل او برساند و اگر ممكن نيست بايد آن را به حاكم شرع بدهد و چنانچه به حاكم شرع دسترسى ندارد، در صورتى كه وارث او امين است و از امانت اطّلاع دارد، لازم نيست وصيّت كند وگرنه بايد وصيّت كند و شاهد بگيرد و به وصى و شاهد، اسم صاحب مال و جنس و خصوصيّات مال و محلّ آن را بگويد.
مسأله 2423 ـ اگر امانتدار نشانههاى مرگ را در خود ببيند و به وظيفهاى كه در مسأله پيش گفته شد عمل نكند، چنانچه آن امانت از بين برود بايد عوضش را بدهد، اگرچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده باشد و مرض او خوب شود، يا بعد از مدّتى پشيمان شود و وصيّت كند.